آخرین وضعیت گوسفند شبیه‌سازی شده در ایران
دکتر نصر اصفهانی رئیس واحد اصفهان پژوهشکده رویان، در گفتگو با همشهری با طبیعی اعلام کردن وضعیت رویانا، گوسفند شبیه سازی شده ایرانی، می‌گوید: « رویانا حدود 7 ماه دارد و در حال حاضر تفاوتی با گوسفندان هم سنش ندارد، اما تا بلوغ هنوز حدود 2 ماه زمان دارد و چون هنگامی‌که رویانا بالغ می‌شود فصل جفت گیری بهار را از دست داده‌ایم، باید تا پاییز صبر کنیم و آن هنگام برای جفت گیری رویانا از چندین ماده از نژادهای خوب و خالص استفاده می‌کنیم.»
هنگامی‌که اواسط اسفندماه سال 85 خبری مبنی بر اینکه «رویانا قادر به تولید مثل خواهد بود و کارشناسان به دنبال همسر مناسب برای وی هستند» از قول مسئولان پژوهشکده رویان بر روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت، در نشریات مختلف «تلاش برای یافتن جفت مناسب رویانا» به یکی از جالب ترین خبرهای علمی تبدیل شد. غافل از آنکه دکتر نصر اصفهانی در جلسه پیش از عید، در جواب سوال خبرنگاری که از برنامه‌های آینده برای رویانا پرسیده بود، این جمله را طنزگونه بیان کرده بود.
این شوخ طبعی ادامه یافت و هنگامی‌که خبرنگاران با کارشناسان پژوهشکده رویان تماس گرفتند، با این جواب جدید روبرو شدند: «تصمیم رویانا عوض شده است. او می‌خواهد درس بخواند و قصد ازدواج ندارد!»
اما از شوخی گذشته، واقعیت آن است که توانایی تولید مثل در حیوانات شبیه سازی شده نشانگر موفقیت کامل پژوهشگران در این عرصه است و رویانا هم از این قاعده مستثنی نیست. دکتر حسینی عضو هیات علمی پژوهشکده رویان در این زمینه می‌گوید: «ملاک نهایی ارزش گذاری روند شبیه سازی تولید مثلی، تولید یک پستاندار کامل است که علاوه بر دارا بودن شرایط فیزیولوژیکی کامل حیوانات هم رده و هم گونه خود، از توانایی تولید مثل و تولید بچه سالم و طبیعی در زمان بلوغ بهره‌مند باشد.»
به این ترتیب در بررسی حیوانات شبیه سازی شده، تست‌هایی از قبیل میزان ماندگاری پس از تولد، آزمون‌های فیزیولوژیک از قبیل سنجش پارامترهای خون و ادرار، فاکتورهای رشد و وزن گیری و...، رفتارهای طبیعی حیوان نسبت به حیوانات هم سن و هم رده، آزمون‌های ژنتیک و در نهایت تست‌های باروری و توانایی تولید مثل در نسل‌های آینده مورد توجه قرار می‌گیرند.
اما تشخیص قابلیت باروری حیوان کلون شده در سه مرحله ظاهری (مورفولوژیک)، ساختاری- عملکردی و همچنین سلولی- مولکولی انجام می‌شود. دکتر حسینی در این زمینه می‌گوید: «اگر حیوان کلون شده نر باشد، باید علاوه بر ضمائم تولید مثلی کاملا طبیعی و عادی، در سن بلوغ رفتارهای تولید مثلی طبیعی مانند جفت یابی را از خود نشان دهد. علاوه براین پارامترهای سلولی مولکولی باید طبیعی باشد و منجر به عملکرد عادی غدد ضمیمه تناسلی و تولید اسپرم کاملا بالغ شود. و در نهایت حیوان نر باید بتواند به نحو مناسبی با یک حیوان ماده جفت گیری کند و موجبات باروری آن حیوان را فراهم کند و این آبستنی منجر به تولد بچه سالمی‌شود که این بچه خود از قابلیت تولید مثل بهره‌مند باشد.»
لیلی زن بود یا مرد؟
«حدود 7 ماه از تولد گوسفند شبیه سازی شده ایرانی گذشته، ولی هنوز برخی دوستان با توجه به اسم این بره تصور می‌کنند که با یک موجود ماده طرفند، در حالی‌که گوسفندی که برای شبیه سازی رویانا مورد استفاده قرار گرفت، یک گوسفند نر بوده و طبیعتا رویانا هم نر است.»
دکتر نصر در مورد انتخاب نام رویانا می‌گوید: «می‌خواستیم نسبت این بره با پژوهشکده رویان مشخص شود و رویانا در مجامع بین المللی به راحتی شناخته شود. ضمن اینکه الف در پایان نام رویانا به نوعی هم به نژاد افشاری این گوسفند اشاره دارد. از آن گذشته تصور نمی‌کنم هر الفی در پایان یک نام به منزله مونث بودن باشد، کمااینکه در فارسی میانه نام‌هایی مانند آپادانا داریم که صرفا نام یک محل هستند.»
در هرحال به گفته دکتر حسینی، رویانا پس از طی کردن مرحله بحرانی زندگی در چند روز اول پس از تولد، مورد برسی‌های اولیه قرار گرفته و از نظر تست‌های ظاهری تولید مثلی بدون مشکل بوده است. دکتر حسینی دیگر آزمایش‌های انجام شده بر روی رویانا را اینگونه توصیف می‌کند: «این بره از نظر فیزیولوژیک، وزن گیری، فاکتورهای رشد، پارامترهای مرتبط با خون و ادرار مورد آزمایش قرار گرفته و سالم و طبیعی بوده است و اکنون کم کم برای آزمایش‌های ژنتیک آماده می‌شویم.»
به گفته این متخصص بررسی «تئوری پیری زودرس در حیوانات کلون شده» از جمله مسائلی است که در آزمایش‌های ژنتیک مورد توجه قرار دارد. بر اساس این تئوری موجودات همانندسازی شده در واقع ادامه عمر موجود اولیه را زندگی می‌کنند، چون سلول اولیه که موجود همانندسازی شده از آن گرفته شده، ماه‌ها یا سال‌ها در بدن موجود اولیه زندگی کرده و بارها و بارها تقسیم شده و بارها دنباله تلومری DNA ژنوم آن کوتاه‌تر شده است.
فرزند رویانا کی از راه می‌رسد؟
مرحله اصلی بلوغ گوسفندان در فاصله 9 تا 11 ماهگی اتفاق می‌افتد. البته در این موجودات تولید مثل وابسته به فصل است و بهار و پاییز فصل جفت گیری گوسفندان به شمار می‌رود. بنابراین پاییز امسال رویانا از نظر سن، جثه و دیگر پارامترهای مرتبط کاملا آماده جفت گیری خواهد بود و اگر همه چیز به خوبی پیش رود، فرزندش اواخر زمستان و یا نهایتا اوایل بهار آینده متولد می‌شود.
فرزندی که مسلما در مطالعات آینده پژوهشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد. به گفته دکتر حسینی توانایی تولید مثل بچه‌هایی که از حیوانات شبیه سازی شده متولد می‌شوند، مورد توجه است و معمولا این قابلیت تا چند نسل بررسی می‌شود و برای تکمیل مطالعات، از این حیوانات برای تولد حیوانات عادی و شبیه سازی شده دیگر بهره می‌گیرند.
اما از حدود 2 ماه دیگر که رویانا بالغ می‌شود تا پاییز که فصل جفت گیری شروع شود، متخصصان پژوهشکده رویان بی کار نمی‌نشینند: «وقتی رویانا بالغ شود و بتوانیم نمونه‌های اسپرمش را در اختیار بگیریم آزمایش‌های سلولی- مولکولی را آغاز می‌کنیم. آزمایش‌هایی چون سنجش تعداد و تحرک اسپرم‌ها، توانایی باروری و....»
به گفته دکتر حسینی این داده‌ها به غنی سازی اطلاعات موجود در مورد یک حیوان کلون شده می‌انجامد و کارشناسان را قادر می‌سازد تا این اطلاعات را با داده‌های مربوط به یک بره طبیعی همسان و از همان نژاد مقایسه کنند.
اما بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که در جفت گیری حیوانات شبیه سازی شده، خالص بودن نژاد جفت و شناخته شده بودن خصوصیاتش مهم ترین نکته‌ای است که مورد توجه کارشناسان قرار دارد.
نکته‌ای که از نظر دانشمندان ایرانی هم دور نمانده است: « جفت مورد استفاده باید از یک نژاد خالص باشد که خصوصیات آن برایمان کاملا شناخته شده باشد تا در مورد بچه بدانیم چه خصوصیاتی را از مادر و چه خصوصیاتی را از رویانا به ارث برده است. در مورد رویانا هم اول از یک گوسفند ماده ی خالص افشاری که هم نژاد خود رویاناست، استفاده می‌کنیم. ضمن اینکه برای بررسی آمیختگی ژن‌ها می‌توانیم از گوسفندهای ماده‌ی از نژادهای دیگر چون بختیاری خالص، مغانی خالص و ... نیز بهره گیریم.»
